Pers Mitolojisi Sözlüğü (A-İ)

Pers Mitolojisi Sözlüğü başlıklı bu çalışmada Pers (İran, Fars) kültür, tanrı, tanrıça ve efsaneleri maddeleştirilmiştir.

Pers Mitolojisi İslam öncesi inanç ve efsaneler ve özellikle Zerdüştlüğün düalist yapısı pek çok tanrı ve doğaüstü yaratıkların hikâyesini barındırmaktadır. Zerdüşt dinin en önemli tanrısı ışık ve hayatın kaynağı iken karşıtı Angra Mainyu (Ahriman) kötülük ve karanlıkla özdeşleştirilmektedir. Pers efsanelerinin en önemli kahraman Zaloğlu Rüstem (Rustam) olup maceraları Şehname adlı manzum destanın konusunu oluşturmuştur. Diğer bir kahraman ise Zahnak’ın kötülük ve despotizmine karşı savaşan Demirci Kava’dır. Fars folklor ve mitolojisi periler, ejderhalar ve Simurg adlı kuş gibi pek çok doğaüstü yaratığı da içermektedir.

Âb-ı Hayat Yeryüzünün en kuzey noktasında, karanlık bir mevkide bulunan bir pınarın ve içene ölümsüzlük veren suyunun adıdır. Türk mitolojisinde ‘Bengisu’ adıyla bilinmekte, Tasavvufta de ise hayatını ilahi aşka adayarak sonsuz olanla bütünleşmek anlamına gelmektedir.

< Farsca ab, Avesta ap, Pahlavi av ‘su’.

Âbân Suyu yönetmekle görevli bir meleğin (yazad) adı olup aynı zamanda yılın 8. ayı ve Mart ayının 10. gününün de adıdır.

Abans Demir madenlerinde yaşayan bir ruhun adıdır.

Abatur, Abathur Sâbiîllerin inanışında ölülerin ruhlarını tartarak onların cennet ya da yeraltındaki cehenneme gitmesine karar veren bir yaratığın adıdır.

Aesma Daeva, Aesma, Aeshma Dünyaya salgın hastalıkları getiren Daeva cinlerinden birisi olup ‘delilik’ anlamına gelmekte cinsel arzu, şehvet, öfke, intikam duygularından sorumlu tutulmaktadır.

Aeşma Sraosha veya Vohu Manah ile çatışan bir iblisin adıdır.

Afrasiyap Zainigav’ı kovan ve İran’ı ele geçiren iblisin adı olup Keresavazdah’ın kardeşidir. Babasının sarayından uzaklaşan Siyavuş’u öldürdükten sonra Rüstem, Keyhüsrev veya Uzava Tumaspana tarafından yenilmiştir.

Bkz. Alp Er Tunga

Aftab Şamaş ile özdeş bir güneş tanrısının adıdır.

Agas Drug adı verilen dişi iblislerden birisinin adı olup eski Farsça ‘nazar değdiren göz’ anlamındadır.

Ahriman, Ehrimen, Angra Mainyu Zerdüşt dininde karanlıklar tanrısı, iyiliği yok eden, hastalık ve kötülük getiren tanrının adı olup diğer bir adı da Angra Mainyu’dur (şeytani ruh).

Ahriman kışın dondurucu yazın sıcaktan bunaltıcı ve kurak geçmesini sağlar, hastalık ve salgınları insanların başına musallat eder, Azi Dahaka adlı ejderhayı yeryüzünü yok etmesi için insanların üzerine gönderir. Böylece Ahura Mazda’nın (Hürmüz) kurduğu düzeni bozmaya çalışır.

Ahura Tüm tanrılara verilen genel isim olup, Farsça ‘efendi’ anlamındadır. Ahuralar, iblis ve kötü ruhlar olan Daevalardan farklı diğer grubu oluştururlar.

Bkz. Asura

Ahura Mazda, Ormazd, Ohrmazd, Ormuzd, Hürmüz Zerdüşt dininde cennet, cehennem ve dünyayı yaratmış en önemli tanrı ve gökyüzünün kralı olarak kabul edilmiş ve iyi olan her şeyle özdeşleştirilmiştir.

Kimi kaynaklara göre Ahura adı Yunan tanrısı Uranüs kimine göre Hint tanrısı Varuna kimine göre ise her ikisiyle de ilişkilidir.

2. [Zerdüştlük] Gökyüzü ordusunun lideri olan iyilik tanrısının adıdır. Kötülük tanrısı Ahriman’ın karşıtı olup onunla devamlı surette savaş halindedir.

Ahurani Su tanrıçasının adı olup yağmuru kontrol etmektedir. İnsanlar Ahurani’ye yağmur dışında sağlık, şifa, refah içinde yakarırlar. Ahura Mazda’nın karısı veya kızı olarak bilinmektedir.

Airyaman Arkadaşlık ve şifa tanrısının adıdır.

Airyano Vaejo ‘Mutlu toprak’ anlamına gelen terim cennet anlamında kullanılmaktadır.

Aka Manah Yeryüzüne salgın hastalık getiren kötü ruhlardan bir tanesinin adıdır. Cinsel arzuları sembolize eden bu ruh Ahriman tarafından Zerdüşt peygambere gönderilmiştir.

Akah Manah Vohu Manah’ın karşıtı olan bir iblisin adıdır.

Akhtar Burçlar kuşağının 12 kuyruklu yıldızının adı olup, Ahura Mazda’nın ordusunun liderleridir.

Akoman Yalancıları yetiştiren kötü ruhun adıdır.

Alburz, Elburz Mithra’nın ikametgâhı olan kutsal bir dağın adı olup, Tanrı’nın kuzey İran’da bulunan Elburz’dan dünyayı gözetlediğine inanılmaktaydı.

Allatum Erken dönemde yeraltı dünyası tanrıçasının adı olup, Mezopotamya mitolojisindeki Ellat ile alakalı olabilir.

Amaşaspan Kutsal, ölümsüz, ebedi kavramlarını karşılayan bir terim olup tüm tanrılar için kullanılmaktadır.

Ameretat En büyük tanrı Ahura Mazda’nın Ameşa Spentalar adı verilen yardımcılarından birisinin adıdır. Ölümsüzlüğün sembolü ve bitkilerin koruyucusu olup yılın beşinci ayı ona adanmıştır.

Ameşa Spentalar En büyük tanrı Ahura Mazda’nın yardımcısı olan altı tanrının (üç dişi, üç erkek) adıdır. Her tanrının adına festival düzenlenen bir ayı, özdeşleştiği bir çiçeği vardır. Zerdüştlüğün geç dönemlerinde her tanrıya karşıt bir iblis yakıştırılmıştır.

Ameşa Spentalar:

Aşa Vahişta (Gerçek), Vohu Manah (doğru sezgi), Khşathra Vairya (istenilen hâkimiyet), Spenta Armaiti (İyiliğe sadakat), Haurvatat (Bütünlük), Ameretat (Ölümsüzlük)

Anahita Su, savaş ve bereket tanrıçası olup, tüm kadınların efendisidir. Sırtında altın bir pelerin, başında elmas bir taç giymiş bakire olarak tasvir edilmiştir. Artaxerxes döneminde (MÖ 436-358) Soesa, Ekbatana ve Babil’de pekçok tapınak inşa edilmiştir. Bazen tanrı Mithra’nın eşi olarak da tanımlanan Anahita doğuya özgü ana tanrıça motiflerinden birisi olup Asur/Babil aşk ve bereket tanrıçası İştar’la aralarındaki benzerlikler Farsların MÖ 6. yüzyılda Babil’i keşfetmelerinin ardından artmıştır.

Ander Zerdüştülük inancında etrafa günah tohumları saçan kötü ruhlara verilen isimdir. Bkz. Ameşa Spentas

Andır Avesta’da cehennemin hâkimi olarak tanımlanan bir varlığın adıdır.

Andra Kötü ruhların genel adı olup Hint tanrısı İndra’nın aksi özelliklere sahip formu olmalıdır. Bkz. Ander, Andır

Angra Mainyu, Angra Mainya Bkz. Ahriman

Anjuman Zerdüşt dininde yerel birim ve organizasyonlara verilen isimdir.

Anvar-u-Suhali Pançantantra’nın modern Farsça adıdır.

Aosnara İran şahı Keykavus’un bilgeliğini kıskandığı için öldürttüğü danışmanının adıdır.

Apam Natat Su tanrısı Vourukasa’nın oğlu olup, suda yaşayıp insanlara su sağlayan bir tanrıdır. İsyanları önlemek gibi bazı askeri yetenekleri de bulunmaktadır.

Apaoşa, Apa urta Kuraklık ve susuzluk getiren bir iblisin adıdır. Hint mitolojisindeki şeytani ruh Vritra’nın özdeşi olan Apaosa, inanışa er geç yağmur ve bereket tanrısı Tistrya tarafından mağlup edilecektir.

Apo Yazatalardan birisi olan içilecek suların ruhunun adıdır.

Arda Viraz Zehir içerek öteki dünyada 7 gün geçiren birkahramanın adı olup, günahkârların cehennemdeki yaşamını gördükten sonra koma hali düzelince yaşama geri dönmüştür.

Ardad Seyahat edenlerin yollarını kaybetmesini sağlayan bir iblisin adıdır.

Aredvi Kaynağını Hara dağından alan kutsal bir nehrin adıdır.

Aredvi Sura Anahita Yatağı, dünyanın dört tarafında dağılan nehirlerin kaynağı olan haoma ağacından çıkan süt tarafından doldurulmuş bir gölün adıdır.

Arejataspa Zerdüşt karşıtlarından birisi olan Viştaspa kralının adı olup, Zerdüşt tarafından bir yenilgiye uğratılmıştır.

Arezoşamana Keresaspa’nın öldürdüğü bir iblisin adıdır.

Arimanius Klasik yazarlarca Pers tanrısı Ahriman için kullanılan isim olup, Herodot’a göre yeraltı dünyası tanrısı, Plutarkhos’a göre Hades’in cisimleşmiş formudur.

Ariştat Sadakat ve dürüstlük tanrısının adıdır.

Armagedon Ahura Mazda ile Ahriman arasında yapılacak son savaşın adı olup, bu savaşın ardından insanlar tek bir dili konuşacak ve aynı dili konuşacaktır.

Armaiti, Spenta Armaiti, Armati Büyük yaratıcı Ahura Mazda’nın maiyetindeki tanrılardan (Ameşa Spentalar) birisinin adı olup ‘hayırlı bağlılık’ anlamına gelmektedir. Zerdüşt dininde her ayın beşinci günü ve onikinci ayı ona adanmıştır.

Arsakes, Arsakis Bir Part efsanesinde Farsların atası olarak gösterilen, elinde ok ve yayıyla heykel tasvirleri bulunan efsanevi kahramanın adıdır.

Aslan İran devletinin sembolüdür.

Arş Kral Yam’ın denizlerde yaşayan ucube hizmetkârının adı olup Anat tarafından öldürülmüştür.

Arta Viraf Öteki dünyayı ziyaret ettikten sonra geri dönmeyi başarabilen bir bilgenin adıdır.

Arzang Kral Keykavus’u yakalayıp kör eden bir iblisin adıdır. Zaloğlu Rüstem kralı kurtarmış iblisi öldürüp kalbinden elde ettiği bir merhemle Keykavus’un gözlerini sağaltmıştır.

Asaf Ormanların koruyucusu olduğuna inanılan efsanevi bir kişinin adıdır.

Asman Gökyüzü tanrısının adıdır.

Asto Vidatu Karşılaşan hiçbir insanın kurtulamadığı bir iblisin adı olup, kelime anlamı ‘bedenleri parçalayan’ anlamına gelmektedir. Asto Vidatu, ölülerin cennete giden ruhlarını bir kement vasıtasıyla yakalamaya çalışmaktadır.

Astvat-Ereta İran’ın batısında yaygın olan bir efsanede Astvat-Ereta (övülen kişi) ya da diğer adıyla Soeshyant (Dünyayı kurtaran) geçmekte olup, dünyaya gelmesi beklenilen bir peygamberin lakabı da olabilir.

Aşa Vahişta, Asa Vahista Yeryüzündeki fiziksel ve ahlaki düzeni koruyan bir ruhun adı olup ‘kusursuz düzen’ anlamındadır. Ahura Mazda’nın maiyetindeki Ameşa Spentalar (cömert ölümsüzler) adı verilen tanrıların önde geleni olup iblislerin düşmanıdır. Özellikle ‘yalan’la özdeşleştirilen Grug ve ‘inançtan sapma’ ile özdeşleştirilen İndra adlı iblisler en büyük düşmanıdır.

Aşo-Zuşta Avetayı okuyanlara musallat olmak isteyen iblisleri uzak tutmaya çalışan baykuşun adıdır.

At Zaloğlu Rüştem ‘Rakuş’, Key Hüsrev ise ‘Şibaliz’ adlı atlara binmekteydi.

Atar, Ateş Temizlik, saflık ve ateş tanrısının adı olup Ahura Mazda’nın oğludur. Atar kendini beş formda göstermektedir:

1. Zafer ateşi (berezisavah)
2. İnsan bedeni ateşi (Vohufryana)
3. Odun ateşi (Urvazişta)
4. Şimşek (Vazişta)
5. Kutsal ateş (Spenişta)

Ateş Bkz. Atar

Ateş Bahram Ahura Mazda’nın yedinci yaratısı olan kozmik ateşin saklandığı ateş tapınaklarına verilen isimdir.

Aurvataspos Keyhüsrev dağlarda kaybolduğu sırada tacını saklayan kişinin adıdır.

Autak Azhi Dahak’ın annesi olan yarı iblis- yarı insan bir yaratığın adıdır.

Azer Behram Üç kutsal ateşin hepsine birden (çiftçilerin din adamlarının ve savaşçıların) verilen isimdir.

Azer Burzin Mihir Tarımla uğraşan köylülerin kutsal ateşinin adıdır.

Azi Dahaka, Azi Dahak, Azhi Dahaka, Zahak, Zohak, Dahaka Sığırlarını çalarak, insanlara kötülük getirerek zarar veren, hilebaz ve yalancı karakterde, Vücudunda yılan ve akrepler dolaşan yılan görünümünde üç kafalı ve altı gözlü bir fırtına cininin/ejderhanın adı olup aynı zamanda ölüm tanrısıdır.

< Avesta dilinde Azhi Dahaka ‘Büyük Yılan’ anlamına gelmektedir.

Fırtına ve hastalık getiren 1000 duyusu olan bir yaratık olup Feridun (Thraetaona) adlı kahraman tarafından yenilgiye uğratılmış ve Damavand dağına zincirlenmiştir. Zerdüşt inancında kıyamet günü zincirini kırıp serbest kalacağı ama Keresaspa tarafından öldürüleceğine inanılmaktadır.

Babr-e Bayan Zaloğlu Rüstem’in hiç bir silahın işlemediği, su geçirmeyen ve yanmayan elbisesinin adıdır.

Bad  Bir fırtına cininin adıdır.

Bag Maştu Ahura Mazda’nın selefi olan bir gök tanrının adıdır.

Baga Refah tanrısının adı olup, Mithra’nın da adlarından birisidir.  Muhtemelen Sanskrit bhaga (verici) kelimesi ve Hint tanrısı Bhaga ile ilişkili olmalıdır.

Bahman İsfendiyar’ın oğlunun adı olup, babasını öldüren Rüstem’i öldürerek intikamını almıştır.

Bahram Gezegenlerin ve zaferin tanrısı olup bazen Verethragna ile özdeşleştirilmekte Mars gezegeninde hüküm sürdüğüne inanılmaktadır. Büyük tanrı Ahura Mazda’nın habercisi Sraosa’nın da yardımcısıdır. Ayrıca yolcuların koruyucu meleği olarak görülmektedir.

Bahram Ateşi 5 kutsal ateşten birisinin adı olup, 16 değişik ateşin karışımından oluşturulmuştur. Her gün sandal ağacı yakılarak canlı tutulan Bahram dışındaki dört kutsa ateş ise şunlardır: Spenişta, Urvazishta, Vazişta ve Vohu Fryana

Bahram Gur Şah Hira’nın besleme oğlunun adıdır.

Bahram Yaşt Tüyleri iblisleri kaçırmak için kullanılan ateş kuşunun adı olup, Zerdüşt yaralanmaz olabilmek için vücuduna bu tüyleri sürmekteydi.

Baraşnum İblisleri kovmak için düzenlenen 9 günlük bir ayinin adıdır.

Behişt Mazdeist cennetin adı olup ruhun üç gün cesette kaldıktan sonra bedenden ayrılacağına, cehennemin üzerine kurulmuş Tşinvet köprüsünü geçtikten sonra Behişt’e ulaşılacağına inanılmaktadır.

Behrâm Bkz. Bahram

Bersem Kutsal bir sopanın adı olup Zerdüşt dininin ayinlerinde kullanılmaktaydı.

Biduçt Bir aşk tanrıçasının adıdır.

Bijen Zaloğlu Rüstem’in yeğeni olan bir delikanlının adı olup, Efrasiyap tarafından kızı Menije’ye aşık olduğu için bir kuyuya hapsedilmişse de dayısı tarafından kurtarılmıştır.

Boğa Yağmur tanrısı olarak tasvir edilmiş olup, ilk boğa Geuş-Urvan Angra Mainyu veya Mithra tarafından öldürülmüştür.

Bundahişn Zerdüşt dininde yaradılışa dair tüm yazıtların ortak adıdır.

Buriaş, Burijas, Burigas İran kasidelerinde adı geçen savaş tanrısının adı olup, MÖ 16. Yüzyılda Babil’e saldırmıştır.

Burzhin Yazatalardan birisi olan bir cinin adıdır.

Buşyasta Uyuşukluk ve tembellik getirerek kişiyi çalışmak ve ibadetten alıkoyan bir cinin adıdır.

Buyasta İnsanları çalışmaktan alıkoyan tembellik cininin adı olup Daevalar’dan birisidir.

Cemşid, Cemşit İnsanlığa şarapçılık ve diğer bazı sanatları öğreten, dördüncü İran şahı olup, Avesta’da İran’ın Altın Çağ’ında 700 yıllın hüküm sürdüğü belirtilmektedir. Ahriman tarafından yutulan kardeşi Tahmuras’ı devin karnını yararak kurtarmıştır.

Cemşîd’in kupası Bir söylenceye göre içi ölümsüzlük iksiriyle dolu bir kupanın adı olup Fars kralları tarafından çağlar boyu kehanet amacıyla kullanılmıştır.

Cennet Dört köşeli tasarlanan cennete Varena adı verilmekteydi.

Dadophori Mitra inanışında ölüm ve hayatın sembolü olan ikiz kardeşler olup, boğa ve akrep olarak tasvir edilmişlerdir.

Daena Dinin kişileştirilmiş hali olan tanrıçanın adı olup, Ahura Mazda ile Armaiti’nin kızı ve Yazatalardan birisidir.

Daevalar, Daivalar, Devalar, Devler Salgın hastalıklara sebep olan ve tüm dinlere karşı olan cinlerin adıdır. Karanlıklar tanrısı Angra Mainyu’nun erkek hizmetkârlarıdırlar. Hep birlikte Ahuru Mazda ile onun maiyetindeki yedi tanrıyla (Ameşa Spentalar) savaşırlar.

Daevaların en güçlü yedi tanesi şunlardır:

Aesma Daeva, Aka Manah, İndra, Nanghaithya, Saurva, Tavriç, Zariç.

Dahhak Şeytani bir iblisin adıdır.

Dal Hiç görmediği bir kıza aşık olan bir kahramanın adıdır.

Datik Avesta’nın 3 bölümünden birisinin adı olup hukuk ile ilgilidir.

Dena Ahura Mazda’nın kızı olan bir tanrıçanın adıdır.

Dev-i Safid Keykavus’u kaçırıp, gözünü kör eden bir iblisin adıdır.

Dinkard Amesha Spentaların Zerdüşt’ü desteklemek için yeryüzüne inmelerini konu alan yazıtın adıdır.

Div-i Sefid Keykavus’un ordusunun gözlerini kör eden bir Ak Dev’in adı olup, Mazenderan halkının kralıdır. Zaloğlu Rüstem tarafından öldürüldükten sonra ciğeri çıkarılmış, kör olan İranlı askerlerin gözlerine sürülerek tekrar görmeleri sağlanmıştır.

Dive Bir canavar/iblis grubunun adı olup Türkçeye ‘dev’ olarak geçmiştir. Bkz. Dev

Domuz Tanrı Verethragna’nın görünümlerinden birisi ve Mithra’nın hayvanıdır.

Drug, Druj, Drauga Yalanla özdeşleştirilen dişi bir cinin adıdır.

Drugh Düzensizlik ve kaos güçlerinin adıdır.

Druj Nasu Ölülerin ruhlarını ele geçiren sinek formunda bir iblisin adıdır.

Druja Erkekleri baştan çıkaran dişi cinlerin adıdır.

Drvaspa Sığır sürülerini, çocukları hatta arkadaşlığı koruyan bir tanrıçanın adıdır. Her ayın on dördüncü günü ona adanmıştı. Avesta dilinde ‘anlaşılmaz1 anlamına gelmektedir.

Duzzakh Ruhların kötülüklerden temizlenmesi için ateşe sokulduğu araf yerinin adıdır.

Efrasiyab Firdevsi’nin Şehnamesi’nde bahsi geçen efsanevi kahramanın adı olup Alp Er Tunga ile karıştırılmış olmalıdır.

Ehrimen Bkz. Ahriman

Ezdeha Azhi Dayak’ın görünümlerinden birisi olan bir iblisin adıdır. Bkz. Ejderha

Fraşegird Ölülerin zamanın sonunda Astvat Ereta tarafından hayata geri döndürülmesine verilen isim olup, Farsça ‘mükemmel yapmak’ anlamına gelmektedir.

Fravaşiler Zerdüşt dininin koruyucu meleklerine verilen isim olup, ölen ruhlara cennete giderken eşlik etmektedirler.

Gahanbar 15-20 Mart tarihleri arasında kutlanılan Zerdüşt dini bayramlarından birisinin adıdır.

Gandareva Güzel yaratılmış olan her şeyi parçalamayı amaçlayan bir su canavarının adı olup, Keresaspa adlı kahraman tarafından öldürülmüştür.

Gao Kerena, Gokarn Kökleri yeryüzünün merkezindeki Vourakasa okyanusuna dek uzanan, zirvesine efsanevi Kamros kuşunun tünediği hayat ağacının adı olup bu ağacın tohumlarını yiyenler ölümsüzlük özelliği kazanırlar.

Gatha Zerdüşt dini ilahilerinin adıdır. Bkz. Avesta

Gave Tanrılara başkaldıran ilk insanın adı olup bir demircidir. Demirci Gave’nin tüm çocukları Ahriman’ın oğlunun omzunda çıkan yılanları beslemek için elinden alınınca, Gave demirci önlüğünü mızrağına takarak halkı da etrafına toplayarak bir isyan başlatmıştır.

Gayomard Ölümlülerin atası olan ilk insanın adı olup, Ahura Mazda tarafından yaratılmıştır. 3.000 yıl ruh olarak yaşadıktan sonra bedene bürününce Ahriman tarafından zehirlenenceye kadar 30 yıl daha yaşamıştır. Gayomard, eski Farsça gayo ‘hayat’ ve maretan ‘ölümlü’ kelimelerinden oluşmuştur.

Gebriler Farsça gebr ‘ateşe tapan’ kelimesinde kök alan ve Zerdüşt dininden olanlara verilen isimdir.

Gerşasb Neriman’ın babası olan İran şahının adıdır.

Geus-Tasan, Geus Tasan, Geus Taşan Sığırları yaratan tanrının adı olup sıkça Ahura Mazda’ya eş tutulmuştur.

Geus-Urvan, Geush Urvan, Geuş Urvan, Gosurvan, Gosurun Sığır sürülerinin koruyucusu olup, aklın kişileştirilmiş formu olan Vohu Manah’ın hizmetkârlarından birisidir. Öküz biçiminde görünen bu ruh, Eski İran dilinde ‘sığırın ruhu’ anlamına gelmektedir.

Gilim Puşan Kocaman kulakları olan efsanevi bir ırkın adıdır.

Giv Zaloğlu Rüstem’in üvey oğlunun adıdır.

Glycon, Glykon Mithraizmle ilgili insan başlı yılan vücutlu bir iblisin adı olup Yunan mitolojisinde bulunan tıp tanrısı Asklepius ile benzerdir.

Guzhak Siyamak ve Naşak’ın yavrusu, Hoşang’ın kardeşi olup, İranlıların atası sayılmaktadır.

Hadhayoş Başlangıç okyanusu Vourukasha’da yaşayan insanları taşıyan başlangıç öküzünün adıdır.

Haoma İlahi nitelikler yakıştırılan, insanlar üzerinde uyuşma etkisi yaptığından kurban törenlerinde kullanılan bir bitkinin adı olup, bu bitkinin özsuyunun inek sütüyle karıştırılması sonucu sarhoş edici etkiye sahip bir içecek elde edilmektedir.

Haravaiti Bir nehir tanrıçasının adıdır.

Harvatat Ahura Mazda’nın görünümlerinden birisi olup, doğruluk ve bütünlüğüne vurgu yapılmaktadır.

Hatak-mansarik Avesta’nın bölümlerinden birisi olup, hukuk ve ruhani meselelerle ilişkilidir (Diğerleri: Datik, Gatha).

Haurvatat, Hordad Ahura Mazda’nın maiyetindeki yedi ilahi varlıktan (Ameşa Spentas) birisinin adı olup ölümden sonra hayatla özdeşleştirilen, refah ve sağlık getiren bir tanrıçadır.

< Farsça haurvatat ‘bütünlük’

Hom Tüm hastalıklara şifa veren üç yapraklı bir bitkinin adı olup Herodot’un tarihinde adı ‘Trphyllon’ olarak geçmektedir.

Hoşang Siyamak aile Naşak’ın oğlu, Gayomart’ın torunu ve Guşak’ın eşidir.

Huma Kuş formunda acımasız bir canavarın adıdır.

Humay 1. İran kralı Bahman’ın karısı ve I. Dara’nın annesinin adı olup 1001 gece masallarının yaratılmasını ilk kez onun emrettiği sanılmaktadır.

2. Bkz. Umay

Hurdâd Suların koruyucusu olan bir ruhun adıdır.

Hüma Kuşu Kaf dağında yaşadığına ve sadece kemikle beslendiğine inanılan yeşil kanatlı kutsal bir kuşun adı olup bir phoenix varyantıdır. İnanışa göre uçan Hüma kuşunun gölgesi kimin başına düşerse o kişinin hükümdar olacağına işaret etmekteydi. Osmanlı tarihinde ‘padişaha ait’ anlamında kullanılan Hümayun terimi de başa konan devlet kuşu deyimi de bu inançla ilgilidir. Bkz. Umay Kuşu

Hürmüz Tanrı Ahura Mazda’nın Arapçaya geçmiş formu olup Pehlevi dilindeki karşılığı Ormazd’ın deforme formudur.

Hvar Güneş tanrısının adı olup, Yazatas adlı iyi ruhlar grubuna dahildir.

Hvarekhshaeta, Khurshid, Hurşit Güneş tanrısının adlarından birisidir.

İndar savaş, cesaret ve yiğitlikle özdeşleştirilen bir ay tanrısının adıdır. Hintçe karşılığı İndra olmalıdır.

İndiren Austatikko-Pauligaur adlı iblislerden birisidir.

İndra Yedi Daeva’dan birisinin adı olup inanç/din değiştirmenin kişileştirilmiş hali ve Aşa Vahişta’nın ebedi düşmanıdır.

İrec İran hükümdarı Feridun’un İran’ı miras bıraktığı oğlu, Tur ve Selm’in kardeşidir.

İsfendiyar Bahman’ın babası olan bir İran prensinin adıdır. Rüstem tarafından Çin’den getirilen özel bir okla öldürülmüşse de oğlu intikamını almıştır.

İskendername Makedonyalı fatih Büyük İskender ile ilgili öykü ve efsaneleri içeren kitapların genel adı olup en ünlüsü 12. yüzyılda İranlı şair Nizamî tarafından yazılanıdır.

İzedi, İzid 1. Ahura mazda’nın 30 meleğinin adıdır.

2. Bkz. Yezidi

Jabru Güneybatı İran’da yaşamış antik Elam halkının inanışında yeraltı dünyasının tanrısı olup Akad karşılığı Anu’dur.

Jeh Ahriman’ı kışkırtarak ilk insan Gayomart’ı zehirleten kadının adıdır.

< Farsça Jek ‘Fahişe’

Kaynak: Özhan Öztürk. Folklor ve Mitoloji Sözlüğü. Phoenix Yayınları. İstanbul, 2009